Provosert abort (2025)

Ny lov trådte i kraft 1. juni 2025. Sjå Lov om abort (abortloven) - Lovdata.

Fleire har etterlyst nytt kapittel grunna dette og vil legg difor ut forslag til nytt kapittel før det er ferdig behandla i organisasjonen. Det vil verta fullstendig oppdatert etter at det har vore til behandling.

Vi tilrår

• Vi tilrår tilgang til både medikamentell og kirurgisk abort ved alle avdelingar opp til utgangen av 13. svangerskapsveke (12+6).
• Vi tilrår tilgang til medikamentell abort opp til utgangen av 10. veke hjå avtalespesialistar og i primærhelsetenesta.
• Vi tilrår medikamentell abort til alle etter utgangen av 13. svangerskapsveke
• Vi tilrår anti-D profylakse til RhD-negative kvinner etter veke 12 (11 +6) og ikkje før

Vi frarår 

• Vi frarår rutinemessig ultralydundersøking som oppfølging etter abort (I)

Legale svangerskapsavbrot er regulert i norsk lov og omfattar provoserte avbrot der kvinna har framsatt krav om avbrot av svangerskapet eller fosterantalsreduksjon.

Det omfattar ikkje spontanabort.

Lovregulering

• Regulert i «Lov om abort (abortloven) av 20.12.2024» med verknad frå 01.06.20251.
• Sjølvbestemt abort eller fosterantalsreduksjon inntil utgangen av 18. svangerskapsveke (17+6) rekna frå første dag i siste menstruasjon eller ultralydfunn etter retningsliner.
• Ved krav om abort etter veke 18+0 må kravet handsamast i nemnd.
• Etter veke 22+0 kan abort berre utførast dersom det er akutt fare for livet til den som er gravid eller dersom det er stor sannsynlegheit for at fosteret dør i løpet av svangerskapet eller kort tid etter fødsel.
• Alle abortar skal i følgje forskrift meldast til Abortregisteret, Folkehelseinstituttet2.
• Dei regionale helseforetaka har ansvar for å ha eit tilbod om abort.
• Helsepersonell har reservasjonsrett frå å utføre eller assistere ved abort, inkludert å rekvirere og ordinere medikament, men ikkje frå informasjon, stell og pleie eller komplikasjonar. Den må avtalast skriftleg med arbeidsgjevar.

• Ca 12 000 – 13 000 abortar årleg3.
• Aldersgruppa 25-29 år har høgste abortrate3.
• 90% av alle abortar skjer på embryo før utgangen av 10. svangerskapsveke3.
• Ca halvparten av uplanlagde svangerskap ender i abort4.
• Sjukdom eller avvik hjå fosteret er hyppigaste årsak til abort etter veke 12 og utgjer 80-90% av avbrot etter veke 183.

Utgangspunktet for ein provosert abort er eit uynskt og uplanlagd svangerskap, eller eit ynskja svangerskap der forhold med helsa eller livet til den gravide eller fosteret gjer at den gravide ber om å avbryte svangerskapet eller å utføre fosterantalsreduksjon.

Heilt tilbake til tidleg kinesisk medisin og gamle Egypt for 3500-5000 år sidan finst det skildringar om korleis å utføre ein abort5. Den første spesifikke norske abortlova var vedtatt i 1960. Den var erstatta av lov om svangerskapsavbrudd i 1975 som har vore gjeldande fram til siste lovendring i desember 2024. Den lova trådde i kraft 1. juni 2025 og er gjeldande lov.

Provosert abort er ei av dei trygge, mindre og hyppigaste behandlingane innafor faget. Samtidig er det eit av dei mest politisk omtalte inngrepa innafor medisin, og eit av dei få med sjølvstendig lovregulering. Av di tilgangen til abort er dårleg eller ulovleg mange stader i verda er utrygge abortar ei av dei leiande årsakene til mødredød og sjukdom på verdsbasis. Det kan forhindrast ved å gjera abort lovleg og lett tilgjengeleg. På verdsbasis ender tre av 10 svangerskap i ein provosert abort. Verdas helseorganisasjon (WHO) estimerer at 45% av alle abortar i verda er illegale og med det utrygge, og forårsaker ca 13865 til 38940 mødredødsfall per år6.

• Kvinner og andre gravide kan setja fram krav om abort via fastlege eller ta direkte kontakt med helsetenesta for som utfører abort.
• Spørsmål om svangerskapsavbrot er å rekna som øyeblikkeleg hjelp og skal difor ha kort ventetid på time hjå behandlar. Ein treng ikkje vente til det er sikker intrauterin graviditet.
• Positiv graviditetstest.
• Svangerskapslengde reknast ut frå siste menstruasjon eller ultralyd.
• Det er ikkje eit krav at ein må vente med å utføre abort til ein har sett ein sikker intrauterin graviditet ved ultralyd7. 
• Øvre grense for sjølvbestemt abort er 17 +6 veker
  • Dersom kvinna har vore til tidleg ultralyd med terminfastsetjing så er det den svangerskapslengda som skal telle.
  • Elles er rettleiande øvre grense for 17+6 (90 percentilen): BPD 44mm, (HC 153 mm) og FL 27 mm8.
• Øvre grense for abort er 21 +6 veker med unntak dersom fosteret reknast som ikkje levedyktig.
  • Dersom kvinna har vore til tidleg ultralyd med terminfastsetjing så er det den svangerskapslengda som skal telle.
  • Elles er rettleiande øvre grense for 21+6 (90 percentilen): BPD 57 mm, (HC 203 mm) og FL 39 mm8
• Ved fare for kvinna sitt liv dersom ein ikkje avbryt svangerskapet gjeld §5. Døme på dette kan vera alvorleg preeklampsi, infeksjon og fare for infeksjon etc. Då treng ein ikkje nemndbehandling.
• Prevensjonsrettleiing skal vera eit tilbod, men ikkje eit påbod
  • Ved medikamentell abort kan ein byrja med hormonell prevensjon same dag eller dagen etter mifepristone (Mifegyne), og ein kan leggja inn spiral når graviditeten er utstøytt9. Unntaket er Depo-Provera10.
  • Ved kirurgisk abort kan ein byrja med hormonell prevensjon same dag eller dagen etter og ein kan leggja inn spiral ved slutten av inngrepet9.
  • Ein får umiddelbar verknad av prevensjon dersom den er tatt innan fem dagar etter aborten9.
• Helsetenesta skal ha tilbod om rådgjeving før abort og oppfølging etter abort.

Kva for behandling som vert brukt er avhengig av kvinna sitt ynske, medisinske omstende, svangerskapslengde og kor ho vel å motta behandling.

• Medikamentell behandling er tilgjengeleg for alle svangerskapslengder.
• Medikamentell abort før utgangen av 10. veke (9+6) kan tilbys avslutta utanfor sjukehus11.
• Kirurgisk abort er tilgjengeleg opp til utgangen av 13. veke (12+6) (CRL 66).

Medikamentell abort

• Kontraindikasjonar:
  • Allergi mot medikamenta
  • Mistanke om ekstrauterin graviditet
  • Porfyri
  • Varsemd og medisinsk vurdering i tilfelle med koagulopatiar, bruk av antikoagulantia, binyrebarksvikt og langvarig bruk av kortikosteroidar.
  • Individuell vurdering ved alvorleg, systemisk sjukdom for behandling på sjukehus eller heime.
• Amming: Ingen restriksjonar12.
• Reiseavstand frå sjukehus ved avbrot utanfor sjukehus: Ingen restriksjonar13.
• Tidlegare restriksjon om at mifepristone skal takast på sjukehus under påsyn bortfell ved ny lov frå 1. juni 2025 av di det var innført for å oppfylle lovkravet om at abort skal skje på sjukehus.

• Medikamentell før utgangen av 10. svangerskapsveke (9+6 veker)14
• Mifepristone 200 mg pr. os Etter 24-48-timar gir ein 800 mcg misoprostol vaginalt eller sublingualt i avdeling eller heime.
  • Repeter 400 mcg misoprostol sublingualt eller vaginalt kvar 3-4 time til fullført abort.
• 95-98 % aborterer i løpet av 4-6 timar.
• For avbrot utanfor sjukehus/institusjon er det tilrådd å ikkje vera åleine.
• Behandlar må ha eigne rutinar for administrasjon av medikament og korleis pasienten kan koma i kontakt med behandlar eller avdeling i dei tilfella avbrotet skjer utanfor sjukehus/institusjon.

• Medikamentell frå veke 11 (10+0) til utgangen av 22. veke (21+6) 15
  • Mifepristone 200 mg pr. os.
  • 24-48 timar seinare 800 mcg misoprostol (4 tabletter à 200 mcg) vaginalt eller 800 mcg misoprostol sublingualt under medisinsk tilsyn til fullført abort.
  • Repeter misoprostol 400 mcg sublingualt kvar 3. time inntil abort.
  • Dersom det ikkje har vore eit avbrot etter 5. dose misoprostol kan ein vurdere kirurgisk abort der det er mogleg eller gjentatt medikamentell prosedyre med mifepristone neste dag.
  • Ved manglande respons bør ballongkateter og/eller hinneriving forsøkast etterfølgd av oxytocininfusjon i andre trimester.
  • Ved sterk blødning etter komplett eller inkomplett abort gjer ein revisio.
  • Råd om laktasjonshemming ved individuell vurdering ved seine 2. trimester abortar.
  • Rhesus-(D)-negative abortar over 12 veker får 1500 IE anti-D-immunoglobulin i.m. innan 72 timar etter aborten161718

• I dei tilfella der kvinna ynskjer det kan ein tilby føticid ved injeksjon av kaliumklorid intracardielt i fosteret ved graviditetar som har kome lengre enn 20+6 veker før ein startar det medikamentelle kombinasjonsregimet19.

Kirurgisk abort

• Medikamentell modning av cervix før abortinngrep bør vere rutine hos alle20.
• Vakuumaspirasjon utført i generell anestesi eller i paracervical blokade (PCB). Dilaterer med Hegar stiftar til 1 mm større enn planlagt diameter på vakuumsug. Revisjon av kaviteten med butt kyrette bør unngås. Det er ikkje vist sikker nytteeffekt av rutinemessig bruk av i.v. oxytocin i samband med prosedyra21.
• Rhesus-(D)-negative får 1500 IE anti-D-immunoglobulin i.m. innan 72 timer etter abort etter veke 12161718.

 Analgetika og kvalmestillande

• Det er stor variasjon i smerteoppleving og kvalme ved abort. I tillegg til standard profylakse bør ein difor gjera individuelle tilpassingar.
• Profylakse:
  • 2 g paracetamol
  • 800 mg ibuprofen eller 100 mg Voltaren eller tilsvarande
  • Metroklopramid 10 mg, ondansetron 8 mg eller 16 mg deksamethason (både kvalme og smertestillande) kan nyttast.
• Tilleggsmedikasjon ved sterkare smerter
• Ved avbrot utanfor sjukehus tilrår vi standard pakke med profylaksemedikasjon og to tablettar oksynorm 5 mg
• Vi tilrår ikkje morfinpreparat som standard i profylaksedose, men at ein heller gir individuelle tilpassingar der det er nødvendig og tilrådd.
• Nullipara, ikkje tidlegare vaginal fødsel og alvorleg dysmenore/endometriose aukar risikoen for høgare smerter13222324.

Fosterantalsreduksjon

• Nasjonal behandlingsteneste er ved St Olavs Hospital.

• Det er nemnd frå 18 veker (18+0).
• Det er sju primærnemnder: Universitetssjukehuset i Nord-Noreg, St Olavs Hospital, Ålesund sjukehus, Haukeland universitetssjukehus, Stavanger universitetssjukehus, Oslo universitetssjukehus Rikshospitalet (som følgje av fosterdiagnostikk) og Oslo universitetssjukehus Ullevål (andre årsaker enn fosteret).
• Primærnemnda består av tre medlemer: lege, jurist og eit medlem med helse- eller sosialfagleg bakgrunn. Lege er leiar av nemnda. I dei tilfella kravet gjeld fosterantalsreduksjon skal lege ha fosterdiagnostisk kompetanse.
• Klagenemnda er eit sjølvstendig organ oppnemnd av departementet. Dei  møter ved Oslo universitetssjukehus, Ullevål
• Klagenemnda består av fem medlemmer.
• Stortinget har vedtatt at den nye ordninga med nemnd skal evaluerast etter fire år.

• Urin-hCG fire veker etter avbrotet ved medikamentelt avbrot. Ved positiv u-hCG tar ho s-hCG. Ved eit fall på over 80% eller under ein cut off verdi er aborten komplett25262728.
• Ved s-hCG under 500 er aborten å rekna som komplett.
• Ved s-hCG over 500 tilrår vi ultralyd
• Ved vital graviditet gjer tiltak svarande til svangerskapslengde og kvinna sitt ynskje.
• Ved rester bør ein vurderer ultralydrettleia vakuumaspirasjon eller hysteroskopi.
• Vakuumaspirasjon skal gjerast på medisinsk indikasjon og ikkje ultralydfunn åleine.
• Ved avbrot utan diagnostisk ultralyd må ein sikre informasjon og oppfølging som i varetar risikoen for ekstrauterin graviditet.
• Det er lovfesta rett til oppfølging etter abort.
• Alle avdelingar må lage særskilde rutinar og oppfølging ved avbrot etter funn ved fosterdiagnostikk.
• Ved andretrimesterabortar  tilrår vi  at ein saman med kvinna/paret avtaler kva for omgrep ein ynskjer å nytte i samband med avbrotet. Som til dømes foster/barn, abort/fødsel/avbrot, og dei praktiske rutinane kring avbrotet.
• Etter utgangen av veke 12 skal alle foster leggjast i minnelund. Vi tilrår at ein informerer om dette og spør om den gravide ynskjer informasjon om når og kor det skal skje. I nokre tilfelle ynskjer også kvinna/paret å arrangere eiga gravferd.

• Om lag 5% av dei som gjennomgår medikamentell abort opplever inkomplett prosedyre og treng kirurgisk revisjon.
• 0,3-0,5 % opplever mislukka avbrot med vidareføring av graviditeten13.

HelseNorge

Sex og samfunn

Kodeverk brukt i Norsk pasientregister29