S82.6 Brudd i lateral malleol

S82.5 Brudd i medial malleol

S82.8 Brudd i andre spesifiserte deler av legg

• Brudd (i):
  • ankel INA
  • bimalleolært
  • trimalleolært

S82.3 Brudd i distal ende av skinneben (tibia)

• Ankelfrakturar hjå born er vanleg, oftast 8–15 år.
• Inntreff heile barndomen, men hyppigast før vekstsonane lukkast.
• Skiljer seg frå frakturar hjå vaksne ved å vere epifysiolyser.
• Både distal tibia- og fibulaepifysiolyse førekjem.

Mediale og laterale ligament fester direkte på tibiale og fibulære epifyser. Fysens horisontale retning og sterke ligamentfeste gjer den sårbar for skade, og det er ofte beina avulsjon av epifysen i staden for ligamentskade.

Syndesmoseskade er sjeldant hjå barn.

Sjå ortohus.no

• Ta skråprojeksjonar ved mistanke om ankelfraktur hjå barn.
• OBS! høgenergitraumer, større sjanse for alvorleg skade.
• Nøyaktig reposisjon er spesielt viktig for intraartikulære frakturar.
• Vekstforstyrringar er ikkje uvanleg (tibiaepifysiolyser).

• Låg- og høgenergitraumer.
• Ofte idrettsrelatert.
• Inversjons- eller eversjonstraume.

• Smerter, hevelse, hematom i ankelregionen etter traume. Ev. feilstilling. Vil ikkje belaste foten.
• Prøv å få pasienten til å belaste foten for å faktisk sjå om det let seg gjere eller ikkje.
• Særleg viktig med distal nevrovaskulær status ved høgenergitraumer og større frakturar.

• Rtg ankel front, side og skråprojeksjonar. Det er viktig at ein tar skråprojeksjonar då ein ofte ikkje ser frakturen i dei andre projeksjonane.
• CT ved intraartikulære frakturar (td triplan- og Kleigerfrakturer) for å vurdere grad av dislokasjon.
• MR kan vere aktuelt ved mistanke om kompresjonsskade av vekstskiva.

Epifysiolyser klassifiserast etter Salter Harris, type I–V.

Salter-Harris type V er omdiskutert.

Salter-Harris klassifikasjon

Salter-Harris klassifikasjon

Salter-Harris II er den klart hyppigaste epifysiolysen. Dislokasjon ved tibiaepifysiolyser skjer oftast posteriort.

Tibiaepifysiolyse

Udislosert Salter-Harris type I og II behandlast konservativt med gips i 4 veker. Hjå eldre born der fysen er i ferd med å lukkast kan ein auke gipsbehandlinga til 6 veker då desse gror noko langsamare enn hjå yngre born. Ved gipsetid over 4 veker kan ein delbelaste siste 2 vekene av gipsetida.

Fibulaepifysiolyse

Salter-Harris type I er frakturar som er vanskeleg å sjå på røntgen. Klinisk diagnose basert på smerte og hevelse over malleol svarande til vekstsona saman med manglande evne til å belaste. Behandlast då som epifysiolyse. Gipslaske og klinisk kontroll etter 1 veke. Dersom pasienten framleis har mykje smerter, ikkje kan belaste og er distinkt øm svarande til vekstsone vurderer ein det fortsatt som epifysiolyse og behandlast med gips i ytterlegare 2 veker. Lite klinikk etter ei veke behandlast som forstuving.

Feilstilling

Disloserte frakturar skal innleggjast akutt for reponering i narkose. Desse reponerast fortrinnsvis lukka.

• Ustabile frakturar etter reposisjon fikserast med pinnar eller skruar.
• Ein er forsiktig med gjentatte reponeringsforsøk grunna fare for skade på og forstyrring av vekstskiva.
• Salter-Harris type III og IV er intraartikulære frakturar og må reponerast og fikserast eksakt.

Tillaux-/Kleigerfraktur

Barn i pubertet sin syndesmoseruptur. Salter-Harris III. Lukking av vekstsona skjer frå mediale side mot laterale side. Midtvegs i denne lukkinga kan eit drag frå fremre syndesmoseligament (supinasjon-utadrotasjon av ankelen) losne eit beinfragment frå anterolaterale del av tibiaepifysen. Sjå ortohus.no.

Triplanfraktur

Salter-Harris IV. Fraktur med to, tre eller fleire fragment:

• Anterolaterale del av distale tibiaepifyse (tilsvarar Tillaux-fragmentet).
• Mediale og posteriore del av tibiaepifysen med et bakre metafysært fragment.
• Resten av tibiametafysen.

Ein klassisk triplanfrakur består av dei tre overnemnde frakturane. Ved toparts triplanfrakturar er mediale malleol intakt. Sjå ortohus.no

Disloserte og intraartikulære frakturar leggjast inn akutt. Det er inga definert «cut-off» for grad av dislokasjon. Konferer vakthavande OT dersom ein er usikker på om det føreligg dislokasjon.

På sjukehuset

Åpen reposisjon dersom ein ikkje lukkast med forsøk på lukka reponering. Periost kan vere avriven og interponert i frakturspalta. Fiksasjon av ustabile og intraartikulære frakturar.

Tibiaepifysiolyser

• Kontroll med røntgen etter 1 og 4 veker (ev. 6 veker hjå eldre born, sjå "Vurdering og behandling").
• Ved dislokerte frakturar: Seinkontroll med røntgen etter 6 mnd og ev. 12 mnd etter skaden for å utelukke vekstforstyrring.

Fibulaepifysiolyser

• Klinisk mistanke om epifysiolyse og negativt røntgen: Gips og kontroll etter ei veke. Gips i ytterlegare 2 veker dersom fortsatt mistanke på 1 vekeskontrollen.
• Dersom epifysiolyse er synleg på røntgen: Gips og kontroll med røntgen etter 3 veker. 1 vekeskontroll kan vurderast i enkelte tilfelle.
• Det er inga rutine med seinkontroll på udisloserte Salter-Harris I og II. Rekontakt ved plager frå ankelen eller teikn til beinlengdeforskjell.

Vekstforstyrring er relativt vanleg etter distale fysefrakturar i tibia. Fleire faktorar påverkar risikoen, td energien i traumet, grad av primær dislokasjon, behandling og frakturtype. Hjå eldre barn med lite gjenverande vekst får ei vekstforstyrring lite konsekvens. Hjå mindre barn, og spesielt ved isolerte mediale malleolfrakturar (Salter-Harris IV), kan ein utvikle betydeleg feilstilling.

Kompresjonsskade av fysen kan mogleg føre til prematur lukking av vekstskiva.

Risiko for utvikling av artrose ved inkongruens leddflater.

Infoskriv til pasient.